Waar blijft de Podcast in de bibliotheek?

Met meer dan 175 miljoen downloads (van twee seizoenen) is Serial de best beluisterde podcast ooit. En zeg nou zelf, daar kan een gemiddelde best-seller op papier nog een puntje aan zuigen. En terwijl onze bibliotheken vol staan met papieren verhalen en je overal lijstjes met boekentips vindt, blijkt deze nieuwe en zeer populaire vorm van verhalen vertellen vaak te ontbreken in de collecties en aanbevelingen van de bibliotheken. Een gemiste kans!

Het prille begin: de ontdekking van radio

Aan het einde van de negentiende eeuw leidde het harde werk van een aantal geniale geesten tot de uitvinding van radio, het versturen van elektrische signalen over een grote afstand. Ontdekkingen van wetenschappers zoals Heinrich Hertz, Nikola Tesla en Guglielmo Marconi staan aan de basis van de techniek zoals we die nu kennen. Het patent voor de techniek radio werd in 1943 post-mortem aan Nikola Tesla toegekend.

Radio werd in eerste instantie gebruikt voor militaire doeleinden, met als voornaamste toepassing het verzenden van morse signalen. De eerste radio-uitzending ter vermaak van de luisteraar vond plaats vanuit het Belgische Laken (nu onderdeel van de gemeente Brussel). Op initiatief van radiopionier Robert Goldschmidt werd op zaterdag 28 maart 1914 een programma uitgezonden waarin voor het eerst live gesprekken werden afgewisseld met muziek (gedraaid vanaf grammofoonplaten).

Fast forward: Radiomaken in de 21ste eeuw

Zo’n 100 jaar later is het medium radio ontzettend geëvolueerd. Met de komst van het internet en de ontwikkeling van het bestandsformaat mp3, dat het mogelijk maakte audiobestanden te comprimeren en op te slaan op draagbare spelers, kwam deze ontwikkeling nog eens in een stroomversnelling. Radiofrequenties zijn schaars en je moet als radiomaker toestemming van de overheid krijgen (of hiervoor betalen) om uit te kunnen zenden, maar zo’n vergunning was nu ineens niet meer nodig.

Elke radiofanaat kon ineens via internet zijn programma’s verspreiden, zonder hiervoor als etherpiraat de wet te hoeven overtreden en zonder hier een enkele cent voor te hoeven betalen. Maar nog veel belangrijker (zeker binnen de context van dit stuk) was het idee dat radio dus niet meer ‘live’ hoefde te zijn. Je kon als radiomaker een programma opnemen en dit als download aanbieden en het aan de luisteraar overlaten wanneer zij op de afspeelknop van hun iPod drukte.

Deze nieuwe manier van radiomaken zijn we podcasten gaan noemen. Het woord podcast is een samenvoeging van de woorden iPod (de fameuze mp3-speler van Apple) en broadcast (Engels voor uitzenden). In eerste instantie waren podcasts veelal één-dimensionale praatprogramma’s of ‘imitaties’ van documentaire-achtige onderzoeksprogramma’s binnen een hele specifieke niche (een genre dat nog steeds populair is onder podcast-luisteraars, zie ook de immense populariteit van Serial). Later komt hier meer variatie in.

Hoorspel? Luisterboek? Podcast?

Het verschil tussen luisterboeken en hoorspelen is dat een luisterboek integraal wordt voorgelezen., terwijl een hoorspel een gedramatiseerde bewerking van een boek of origineel script is en wordt gekenmerkt door het gebruik van dialoog, stemacteurs en geluidseffecten. De chronologie van het verhaal kan in een hoorspel geheel worden losgelaten. Een hoorspel wordt daarom ook wel een luisterfilm genoemd. Een bekend voorbeeld van het hoorspel is War of the Worlds, Orson Welles’ bewerking van het ‘gelijknamige’ boek van H.G. Wells.

Dit genre van het fictieve hoorspel zien we de afgelopen jaren sterk toenemen in podcastland. En natuurlijk zijn er allerlei vormen van kruisbestuiving tussen bovengenoemde mediavormen. Er worden niet alleen luisterboeken maar ook hoorspelen van romans gemaakt (bijvoorbeeld van Bonita Avenue van Peter Buwalda), terwijl Paulien Cornelisse er voor kiest haar boek De Verwarde Cavia integraal voor te lezen, om het met behulp van podcast-technieken in wekelijkse hoofdstukken met haar lezers/luisteraars te delen.

De podcast wordt ook in ons land populairder

De laatste twee jaar is het aantal succesvolle podcasts explosief gestegen, ook in Nederland. Er is inmiddels een jaarlijkse verkiezing voor de beste podcast, georganiseerd door BNR, en met het toenemen van de populariteit van het medium zijn steeds meer professionele en commerciële partijen podcasts gaan uitbrengen. Traditionele mediabedrijven zoals de Volkskrant, NRC, De Correspondent, VPRO, 3FM, de BBC en de New York Times bieden allemaal kwalitatief hoogstaande podcasts over talloze onderwerpen aan.

Maar er zijn ook nieuwe uitgevers opgestaan die zich specialiseren in de het maken van podcasts. In Nederland is Dag en Nacht hier een goed voorbeeld van. De door hun uitgegeven Nederlandse podcast De Eeuw van de Amateur (met Botte Jellema, Ype Driessen en opnieuw Paulien Cornelissen) werd in maart meer dan 100.000 keer gedownload. Een mijlpaal in podcastland.

Podcasts in de Bibliotheek

Bij podcasts draait het om verhalen vertellen, voor veel bibliotheken ook de raison d’être. Toch omarmen bibliotheken dat nieuwe medium nog maar weinig. Ja, er wordt mondjesmaat wat geëxperimenteerd met het maken van podcasts. Een greep uit dat aanbod:

• Bibliotheek Zuid-Kennemerland maakte een reeks van vijf korte podcasts rondom thema’s zoals mediawijsheid en laaggeletterdheid.
• Bibliotheek Den Haag maakt een podcast-serie waarin zij schrijvers interviewen.
• De OBA neemt al een aantal jaren de podcasts OBA Live, Volksvlijt en Cinema Literair op.
• De Bibliotheek Rotterdam is het decor voor de opname van de Chicks and the City podcast.
• Mijn Probiblio collega’s van de Lonkende Leestafel beginnen dit jaar met de Lonkende Luistertafel, een tafelgesprek over muziek in al haar facetten met de database van Muziekweb als onuitputtelijk bron van informatie.

Daarnaast zijn er natuurlijk talloze (vaak Engelstalige) podcasts te vinden die het bibliotheekvak bespreken (dank aan Patrick Heemstra voor de tip). En ja, bovenstaande is allemaal super tof en ik juich het van harte toe, maar het maken van podcasts door bibliotheken (voor bibliotheken) is niet waar ik het hier en nu, in dit stuk over wil hebben. Waarover dan wel? Dat is eigenlijk heel eenvoudig:

“Podcasts moeten een onmisbaar onderdeel worden van de collectie van elke Bibliotheek.“

Ik wil dat wanneer je bij de bieb om de hoek in het systeem zoekt op Paulien Cornelisse je niet alleen haar (luister)boeken te zien krijgt, maar ook haar podcasts (en die van haar man). Ik wil dat informatie- en collectiespecialisten van onze bibliotheken (zoals Rianne van bibliotheek Utrecht) nieuwsgierig zijn naar dit nieuwe medium, het omarmen en als ware content curators de beste, mooiste of meest actuele podcasts per onderwerp bij elkaar zoeken. En daar houdt het niet op.

“Er moet een speciale podcast-sectie in de Luisterboek-app komen.”

Een sectie die elke maand een aantal podcast introduceert aan een groot bibliotheekpubliek. Bibliotheken die ‘Hoe luister ik podcast-middagen’ organiseren en inderdaad voor de gevorderde bibliotheekbezoeker: ‘Hoe maak ik zelf een podcast-workshops’. En ik wil dat mensen eens wat vaker die tv uitzetten, de ogen sluiten en een goed verhaal luisteren, maar ik ben me ervan bewust dat ik met dat laatste misschien wel heel erg veel vraag.

Maar waarom zou je als Bibliotheek?

Ze zijn toch gratis, die podcasts? Waarom zou je je daar als bibliotheek dan mee bezig moeten houden? Juist omdat ze gratis zijn. Het is goudmijn aan prachtige verhalen, die niets kosten. Verhalen over de actualiteit, sport, geschiedenis, mooie mensen, andere mensen, misdaad, film, muziek, boeken, theater, mindfulness, zwangerschap, moederschap, porno, politiek, techniek, gaming of media. Je kan het zo gek niet bedenken of er is wel een podcast over. Er zijn zelfs podcasts over podcasts. En dat dus allemaal voor niets.

Uit Amerikaans onderzoek blijkt echter dat ondanks het feit dat podcasts kosteloos beluisterd kunnen worden slechts 4% van de audio-consumptie in dat land bestaat uit podcasts. En dat 56% van de Amerikanen er zelfs nog nooit een heeft geluisterd (meestal omdat ze niet weten hoe). En dan loopt de VS ver voor op Europa.

En uit een onderzoek van Reuters Institute (pag. 47) blijkt dat in Europa gemiddeld 34% van de mensen wel eens naar een podcast luistert, maar Nederland is met slechts 18% hekkensluiter. Dus hoe volwassen is het medium nou eigenlijk in ons land. Hoeveel niet bereikte luisteraars/lezers lopen er dus in ons land rond en hoeveel mogelijkheden moeten er dan liggen op dit gebied? Ik ben er van overtuigd dat de bibliotheek met een goede podcast-selectie een nieuwe groep ‘lezers’ aan zich kan binden.

Een voorzetje: waar begin je dan?

Maar inderdaad, waar begin je dan? Er zijn inmiddels zoveel podcasts beschikbaar, zeker in het Engelse taalgebied en die zijn lang niet allemaal goed. Daarom heb ik een kleine, persoonlijk voorselectie gemaakt die ik graag met jullie deel.

De website PodNL heeft gethematiseerde lijstjes van Nederlandse podcasts. Ook op de websites van de VPRO, de Volkskrant en NPO 1 zijn mooie overzichten te vinden met Nederlandse en buitenlandse podcasts bij. Je kan ook altijd nog in de app waarmee je podcasts luistert kunnen kijken. Deze laten op de startpagina dikwijls ook tips zien, vaak gebaseerd op eerder luistergedrag.

Tot slot: Hoe luister je dan naar een Podcast?

In het begin was het aanbod van Podcasts nogal versnipperd en het beluisteren ervan vrij omslachtig. Je moest naar de website van de maker om de rss-feed te vinden en deze in te lezen met bijvoorbeeld iTunes, waarna je in dat programma de podcast kon beluisteren. Overzicht van het aanbod was er niet of nauwelijks, dus je moest het als maker van mond-tot-mond reclame hebben. Waarschijnlijk heeft het in Nederland daarom wat langer geduurd voordat de podcast voeten aan de grond kreeg. Wie weet er bijvoorbeeld dat radio-dj Domien Verschuuren (voorheen 3FM, nu Q-music) met zijn Koelcast een van de podcast-pioniers van ons land is?

De laatste jaren is het beluisteren van podcast gelukkig steeds makkelijker geworden. Mensen met een iPhone of iPad hebben de keuze tussen de standaard podcast-app die op elk iOS-apparaat staat (of iTunes op een Mac). Mensen met een Android-telefoon hebben de Google podcast app. Voor gebruikers met meer ervaring zijn er verschillende apps van derde partijen beschikbaar, waarvan Stitcher waarschijnlijk de meest populaire is.

En sinds kort zijn veel podcast ook ‘gewoon’ via de streamingservice Spotify te beluisteren (die onlangs nog de Amerikaanse Podcast uitgever Gimlet Media en het Podcastplatform Anchor heeft ingelijfd en dus flink lijkt in te gaan zetten op de podcast). Super makkelijk dus!