Digitale toegankelijkheid van bibliotheken

Voor wie is digitale toegankelijkheid belangrijk?

Ongeveer 4 miljoen Nederlanders hebben te maken met een beperking. Dit is ongeveer een 25% van de Nederlandse bevolking. Hiervan zijn sommige beperkingen tijdelijk, andere zijn langdurig.
Het gaat om mensen met:

• Visuele beperking (denk aan mensen die slechtziend zijn, blind of kleurenblind)
• Auditieve beperking (mensen die slechthorend zijn of doof)
• Motorische beperking (mensen die beperkt zijn in beweging)
• Cognitief beperking (mensen die beperkt zijn in informatieverwerking)

Daarnaast is digitale toegankelijkheid ook belangrijk voor:

• Laaggeletterden
• Een groeiend aantal ouderen
• Mensen met situationele of tijdelijke toegankelijkheidsproblemen

Welke kanalen kun je toegankelijk maken?

Websites, apps, online documenten moeten aan deze wet voldoen. Maar denk ook aan intranet, zodat alle werknemers hier goed gebruik van kunnen maken. Naast de kanalen die genoemd worden in de wet, is het verstandig om voor jouw bibliotheek na te gaan welke online diensten veel gebruikt worden. Denk aan nieuwsbrieven, inleverzuilen, social media, narrowcasting. Hoe kun je deze kanalen en middelen (nog) toegankelijker maken.

Hoe pakken andere bibliotheken dit aan?

Veel bibliotheken starten met een inventarisatie: 

1. Opruimen: Bepaal welke content verwijderd kan worden. 
2. Structureren: Overzicht maken in een Excel-bestand. 
3. Taakverdeling: Teamleden verantwoordelijk maken voor verschillende pagina’s. 

Wat hoeft er niet aan de wet digitale toegankelijkheid te voldoen?

• Kantoorbestandsformaten van voor 23 september 2018, tenzij in actief administratief proces
• Audio en video van voor 23 september 2020
• Oudere intranetten en statisch archief van voor 23 september 2019
• Live audio en video
• Online kaarten
• Content van buiten de bibliotheek
• Reproducties van stukken uit erfgoedcollecties

Klopt het dat onze website vanaf juli 2025 helemaal digitaal toegankelijk moet zijn? Is dat de deadline?

Overheidswebsites en websites van door de overheid gefinancierde organisaties moeten al sinds september 2020 voldoen aan de wetgeving. Dit betekent niet dat ze nu al volledig toegankelijk hoeven zijn, maar wel dat de sites getest zijn en alle toegankelijkheidsproblemen bekend zijn (status B). Commerciële partijen zijn vanaf juli 2025 aan de beurt. Zij moeten dan voldoen aan de European Accessibility Act (EAA).

Wat zijn de wettelijke verplichtingen voor digitale toegankelijkheid?

De wetgeving in Nederland en Europa is te vinden op de website Digitale Overheid. Daarnaast is er een actueel overzicht van de status van digitale toegankelijkheid.

In hoeverre is een tabel met openingstijden digitaal toegankelijk? Er wordt een voorbeeld gegeven van een tabel met 4 kolommen. De tabel is gebruikt voor layout.

Gebruik tabellen alleen voor data. Tabellen gebruiken voor vormgeving is niet toegankelijk, bijvoorbeeld voor mensen met een screenreader. Gebruik dus niet een tabel om een tekst links te zetten en een plaatje rechts. Als de tabel met openingstijden uit twee kolommen bestaat, dan is het een datatabel. Die kun je goed toegankelijk maken. Een datatabel kan ook uit bijvoorbeeld 25 kolommen en 13 rijen bestaan, maar er moet een logische relatie zijn tussen de kolomkoppen, rijkoppen en cellen. En dat moet je ook aangeven in het CMS of in een editor.

Hoe bepaal je of een afbeelding informatief of decoratief is? En wat doe je bij twijfel? Je wil toch voorkomen dat een schermlezer te veel informatie presenteert?

Er is een grijs gebied. De alt-teksten geef je op als alternatief voor mensen die blind zijn en de afbeelding zelf niet kunnen zien.  Je beschrijft niet altijd letterlijk wat er op een afbeelding staat, maar welk doel een afbeelding heeft. Een klein tekening van een huisje is vaak een link naar de homepage. In de alternatieve tekst staat dan ‘Home’ en niet ’tekening van een huisje’.  De ene blinde persoon vindt het fijn als er veel informatie gegeven wordt, de andere niet. Of een afbeelding informatief is of decoratief, is soms ook grijs gebied. Zorg altijd dat iemand die niet kan zien geen belangrijke informatie mist. Houd de alt-tekst kort en krachtig.

Een roterende banner op de website wordt gezien als niet-toegankelijk. Waarom? Is er een alternatief?

Een roterende banner, ook wel een carrousel genoemd, is wel toegankelijk te maken. Er zijn dan een aantal zaken waar je op moet letten. Je moet de bewegende slides kunnen pauzeren of stopzetten. De carrousel moet toetsenbordtoegankelijk zijn, zodat ook mensen zonder muis de navigatie kunnen gebruiken. Verder is een beschrijving voor schermlezers nodig en moeten de naam van de slides duidelijk zijn. Ook moet het contrastniveau op orde zijn. Een carrousel op een website is vaak niet gebruiksvriendelijk. Hiervoor kan je de website van https://shouldiuseacarousel.com bekijken.

Is het wenselijk om deze oude en lange teksten ook zoveel mogelijk aan te passen naar B1-niveau?

B1-niveau valt niet onder het verplichte niveau van de toegankelijkheidseisen. Natuurlijk is het goed om teksten beter leesbaar te maken, maar dit wordt dus niet getoetst bij een onderzoek naar digitale toegankelijkheid. Als de pagina’s nog lang meegaan is het te overwegen om deze gebruiksvriendelijker en beter leesbaar te maken. Maar het is belangrijk om prioriteit te geven aan DT-onderwerpen die onder de toetsing vallen. Je zou bij de keuze van herschrijven ook een selectie kunnen maken op basis van het verkeer naar de pagina’s.

Zijn onze huisstijlkleuren toegankelijk?

Zorg dat de huisstijl toegankelijk is. Hiervoor kun je testen met Colour Contrast Analyser. Voor gewone tekst geldt een minimale contrastverhouding van 4,5:1. Hoog-contrast knoppen op websites zijn niet de beste oplossing; zorg liever dat de standaardkleuren goed leesbaar zijn. 

Kun je AI gebruiken voor alt-teksten?

AI kan helpen bij het genereren van alt-teksten, maar de juiste beschrijving hangt altijd af van de context. Je moet dus zelf goed beoordelen of de gegenereerde tekst geschikt is. 

Wanneer kies je welk bestandsformaat?

Denk altijd goed na over welk bestandsformaat je voor specifieke inhoud gebruik. Meer informatie vind je in het artikel HTML, pdf, Word, Excel, Powerpoint of EPUB? 

Hoe kunnen we controleren of een pdf digitaal toegankelijk is?

Gebruik PAC 2024 om te testen op meetbare toegankelijkheidseisen. Let daarbij op: 

• PDF-identificatiecode: Dit is een verklaring in een pdf die je gebruikt als je pdf voldoet aan alle verplichte punten voor PDF/UA. Dus niet alleen de automatisch meetbare punten. Gebruik deze identificatie niet als je pdf niet goed toegankelijk is. 
• Voorvertoning schermlezer: Hiermee kun je een goede basiscontrole doen: is alle informatie op de juiste manier getagd is en staat de informatie in de juiste volgorde? 
• Afbeeldingen: Geef belangrijke afbeeldingen een alt-tekst en markeer decoratieve afbeeldingen als zodanig. 
• Lijsten en paragrafen: Zorg voor een logische structuur zonder onderbrekingen. 

Kunnen jullie een voorbeeldbestand delen voor Adobe InDesign?

Er is een overzicht met 5 tips voor toegankelijke PDF’s in InDesign beschikbaar. 

Hoe maak ik een PDF toegankelijk voor blinden en slechtzienden?

Het gaat om meer dan toegankelijkheid voor blinden en slechtzienden. Het gaat ook om mensen met een motorische beperkingen die bijvoorbeeld geen muis gebruiken, maar het toetsenbord of spraakbediening. En mensen die bijvoorbeeld dyslectisch of autistisch zijn of concentratieproblemen hebben. Daarnaast gaat het nog om mensen die doof of slechthorend zijn. Zorg ervoor dat de PDF voldoet aan WCAG 2.1 niveau AA en de PDF/UA-standaard. Gebruik een goede structuur met koppen, lijsten, metadata en alt-teksten. Controleer de toegankelijkheid met een goede tool zoals PAC 2024. Meer over testen lees je op de pagina Testen met PAC 2024 (artikel in ontwikkeling) en de daarin beschikbare Voorvertoning Schermlezer. Voor meer informatie lees je het artikel Hoe zit een toegankelijke pdf in elkaar? 

Hoe controleer ik of een PDF goed toegankelijk is?

Gebruik PAC 2024 om te testen op meetbare toegankelijkheidseisen. Let daarbij op: 

• PDF-identificatiecode: Dit is een verklaring in een pdf die je gebruikt als je pdf voldoet aan alle verplichte punten voor PDF/UA. Dus niet alleen de automatisch meetbare punten. Gebruik deze identificatie niet als je pdf niet goed toegankelijk is.
• Voorvertoning schermlezer: Hiermee kun je een goede basiscontrole doen: is alle informatie op de juiste manier getagd is en staat de informatie in de juiste volgorde?
• Afbeeldingen: Geef belangrijke afbeeldingen een alt-tekst en markeer decoratieve afbeeldingen als zodanig. 
• Lijsten en paragrafen: Zorg voor een logische structuur zonder onderbrekingen. 

Welke tools kunnen Mac-gebruikers gebruiken voor het testen van pdf’s?

Er is geen volwaardige Mac-tool. Parallels kan Windows-programma’s draaien. Verapdf is een optie, maar is wat minder makkelijk draaiend te krijgen. De snelle test in Adobe Acrobat Pro is niet betrouwbaar genoeg. 

Wat is de toegankelijkheidsverklaring?

De toegankelijkheidsverklaring kan je zien als een certificaat van de Overheid, waarin een status aangegeven wordt die correspondeert met hoe digitaal toegankelijk jouw bibliotheek is. Digitale toegankelijkheid gaat over de bruikbaarheid van digitale diensten voor iedereen. De overheid wil dat iedereen mee kan doen in de digitale samenleving. Daarom moeten websites en mobiele apps van overheidsinstanties toegankelijk zijn. Ook voor mensen met een beperking. Zo biedt een toegankelijke website onder andere begrijpelijke teksten, uitleg bij beelden, juist kleurgebruik, logische navigatie en goed geprogrammeerde code. Het resultaat is een inclusieve maatschappij waarin iedereen, ook mensen met beperkingen, volledig en gelijkwaardig kan deelnemen.

Waar kan ik een toegankelijkheidsverklaring aanvragen?

De toegankelijkheidsverklaring met invulassistentie is te bekijken en in te vullen op de website digitoegankelijk.nl.

Welke statussen kan ik krijgen bij een toegankelijkheidsverklaring?

Er zijn vijf verschillende statussen. Hierbij heb je status A tot en met E, waarbij A volledig voldoet en er bij status E nog veel werk aan de winkel is. Vanaf status C voldoe je aan de wet, maar dien je binnen zes maanden verbeteringen door te voeren.

Waar moet ik me aan houden als ik wil dat mijn toegankelijkheidsverklaring geldig blijft?

Er zijn drie voorwaarden waar een toegankelijkheidsverklaring aan moet voldoen.

• De verklaring moet minstens één keer per jaar worden geüpdatet.
• De veranderingen die gedaan worden moeten in de verklaring zijn verwerkt.
• Er moet verbetering zichtbaar zijn bij de updates in de verklaring.

De Blueprintpagina’s (WaaS) zijn niet allemaal toegankelijk. Neemt de KB deze aanpassingen voor zijn/haar rekening of ligt die verantwoordelijkheid bij een andere partij?

Alles wat vaststaat op de Blueprintpagina’s en niet door de WaaS-bibliotheken zelf kan worden ingevuld, valt onder verantwoordelijkheid van de WaaS, ontwikkeld door de KB. In grote lijnen komt het erop neer dat de KB verantwoordelijk is voor de techniek en de WaaS-bibliotheken voor de content die zij plaatsen.

Wordt er door de KB getoetst of de Waas-elementen toegankelijk zijn?

Dat is zeker de bedoeling. Begin september is de techniek getest en er is een rapport over uitgebracht. Alle elementen die geleverd worden door de Waas moeten onder loep zijn genomen, de carrousel naar verwachting ook. Als dit problemen heeft opgeleverd dan staat dit in het technisch rapport.

Wij gebruiken de optie om openingstijden aan te geven van G!ds, een tool van de KB, maar dat zijn ook vier kolommen?

Dit is in de code gaan tabel, maar anders opgemaakt. Dat gaat ook nog niet helemaal goed. De database G!DS gaat vervangen worden door Wijzer. Over deze opvolger heeft kort geleden een demo plaatsgevonden. Bij de bouw zijn al eisen gesteld aan de toegankelijkheid. Zodra Wijzer opgeleverd is, moet de dienst onderzocht worden op toegankelijkheid en worden de eventuele problemen in kaart gebracht.

Voor elementen van de website, zijn we (veelal) afhankelijk van de KB. In hoeverre is de huidige website ingericht op Digitale Toegankelijkheid?

Het onderzoeksrapport brengt daar duidelijkheid over. Iets meer dan de helft van de toegankelijkheidscriteria wordt op de Waas als toegankelijk beschouwd. 28 criteria zijn goed bevonden, 22 nog niet voldoende. Er moet dus nog wat gebeuren. De drie belangrijkste conclusies zijn:

• Op dit moment zijn niet alle onderdelen van de Waas met toetsenbord bereikbaar en bedienbaar. Dat is een probleem voor mensen met een visuele beperking, en gebruik maken van toetsenbordbediening en voorleessoftware.
• Het tweede probleem is inzoomen tot 400 procent. Dit moet kunnen zonder verlies van informatie en functionaliteit. Dat is op dit moment nog niet op alle pagina’s het geval.
• Er zijn ook hier en daar wat contrastproblemen. Dit is bijvoorbeeld het geval als je met de muis of het toetsenbord over het scherm navigeert en niet ziet bij welk onderdeel je bent (wat de focus heeft) vanwege onvoldoende kleurverschil.

De KB is er verantwoordelijk voor om dit technische gedeelte op orde te hebben en levert het technische rapport op. Bibliotheken zijn zelf verantwoordelijk voor hun eigen content en moeten deze content laten onderzoeken op toegankelijkheid. Voor de toegankelijkheidsverklaring zijn een technisch rapport en een contentrapport nodig.

Verandert er iets aan de status als KB veranderingen doorvoert?

Nee, want de status is afhankelijk van een geldig onderzoeksrapport en die blijft drie jaar lang geldig. Je kunt eventueel zelf in de verklaring aangeven of een technisch of content probleem inmiddels opgelost is. Voor de status maakt dit niets uit.

Hoe zit het digitaal toegankelijk maken van de blueprint pagina’s en het controleren van de toegankelijkheid van de pagina’s?

KB is verantwoordelijk voor het technische gedeelte, inclusief huisstijl en standaard grafische elementen. KB- of OB-redacteuren die de inhoud van de Blueprints schrijven of aanpassen zijn verantwoordelijk voor toegankelijke content. De meeste blueprint pagina’s zijn al behoorlijk voorgedefinieerd. Bij nieuwe pagina’s is de kans groter dat er toegankelijkheidsproblemen ontstaan. Gesignaleerde toegankelijkheidsproblemen kunnen gemeld worden bij de functioneel beheerders van de WaaS.

Hoe werkt toegankelijkheid bij Waas-platformen?

Afhankelijk van de versie: 

• Waas 4 heeft een technisch rapport, maar is nog niet volledig toegankelijk. Leveranciers kunnen hierop worden aangesproken. 
• Controleer ook andere leveranciers zoals Single Identity, Iguana en Wise, en laat deze apart auditen.