Netwerkbijeenkomst Zuid-Holland 'Gemeente en bibliotheek werken samen aan burgerschap'

Dagvoorzitter Joost Hoebink startte de bijeenkomst met de vraag ‘Wat is burgerschap voor jou?’ aan Meindert Stolk (Gedeputeerde Provincie Zuid-Holland) en Frans Bergfeld (directeur-bestuurder Probiblio). Burgerschap is een ruim begrip en wordt op verschillende manieren gedefinieerd, bleek deze middag. Er kwamen tijdens het programma opvattingen langs als participatie, betrokkenheid en volwaardige deelname aan de samenleving. Dat riep vervolgens de vraag op welke kennis en vaardigheden je nodig hebt en hoe je inwoners deze bij kan brengen.

Frans Bergfeld benadrukte het belang van leesvaardigheden en digitale vaardigheden bij het ontwikkelen van burgerschapsvaardigheden. “De ontlezing in de afgelopen decennia is zorgwekkend. De bibliotheek heeft een belangrijke rol bij leesbevordering en het helpen van burgers die moeilijkheden ondervinden bij digitale communicatie met overheden, bijvoorbeeld via de Informatiepunten Digitale Overheid.

Meindert Stolk ging nader in op de ‘participatie’ van burgers en over de vraag hoe je de democratie in stand houdt. De provincie Zuid-Holland geeft hier zelf invulling aan door het organiseren van een Provinciaal Burgerberaad. Verdeeld over drie bijeenkomsten namen in 2022 1500 inwoners van Zuid-Holland hieraan deel. Het was een experiment om te zien hoe de overheid burgers via inspraak en meedenken meer kan betrekken bij de beleidsvorming.

Key note: De mentale staat van Nederland

Filosoof en psychiater Damiaan Denys geeft in zijn meeslepende betoog zijn diagnose van de mentale staat van de burger op dit moment. Hij wijst op een breed ervaren gevoel van onbehagen, bestaansonzekerheid en verlies van zingeving en betekenis. Uit cijfers blijkt dat bijna de helft van de Nederlanders lijdt aan een psychische aandoening. De Vlaming wijdt de hoge score, met een knipoog, aan de hoge ‘zeurindex’ van Nederlanders. Tegelijkertijd neemt Nederland topposities in op internationale ranglijsten over welzijn en geluk. Denys: “Uit mijn berekeningen volgt dan dat 2,6 miljoen Nederlanders gelukkig én gestoord zijn.” Hoe is deze paradox te verklaren? Volgens Denys is het idee van geluk tegenwoordig gekoppeld aan de norm van autonomie en de maatschappelijke dwang tot authenticiteit. Maar we zijn sinds enige decennia juist minder vrij en bovendien zijn we als sociale dieren per definitie onderling afhankelijk.

In het rapport Grip adviseert de WRR (Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid) overheden om bij het maken en uitvoeren van beleid meer in te zetten op het vergroten van de ‘grip’ van burgers op hun leven. Maar meer grip is volgens Denys niet de oplossing voor het onbehagen en de daarmee samenhangende problemen zoals polarisatie. In tegendeel. Hij pleit juist voor minder controle en een verschuiving:  ‘van welzijn naar (er)zijn’ en ‘van grip naar begrip’: begrip van en begrip voor anderen.

De beste ervaring volgens Denys: ga voorbij aan de manier waarop je jezelf in het dagelijks leven toont aan anderen en maak elkaar deelgenoot van kwetsbaarheden en onzekerheden. Daarmee kom je tot een diepere verbinding. Denys ziet hier mogelijkheden voor de bibliotheek om een plek te zijn waar je gewoon kunt zijn en verschillende anderen kan ontmoeten.

In 2025 verschijnt Denys’ boek ‘De adembenemende autonomie’.

Panelgesprek: Wees trots!

Onder leiding van Joost Hoebink gingen Damiaan Denys, Frank Speel (programmamaker Lokale democratie VNG), Lisa Kolker (manager Publieksprogrammering bibliotheek Den Haag) en Erik Reuvers (adviseur Digitale geletterdheid Probiblio) nader met elkaar in gesprek over burgerschap en de rol van bibliotheken en gemeenten. Reuvers wijst op het feit dat in Nederland 2,5 miljoen mensen niet digivaardig zijn; door de snelle digitale ontwikkelingen zal digitaal participeren in de toekomst voor veel mensen nog moeilijker worden. Kolker benadrukt dat de bibliotheek een belangrijke schakel is. Maar: je kunt niet alles doen. De bibliotheek is soms misschien te eager bij het aangaan van samenwerkingen en het op zich nemen van maatschappelijk-educatieve taken. De bibliotheek mag van de gemeente vragen om mee te denken bij het maken van keuzes.

Denys stelt dat de bibliotheek geen welzijnsorganisatie is, maar vooral een kenniscentrum dat een traditie van 3.000 jaar vertegenwoordigt. Hij sluit af met: “Wees daar trots op!” Frank Speel drukt de aanwezigen bibliotheken op het hart in aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen op tijd hun maatschappelijke meerwaarde bij gemeenten en politieke partijen onder de aandacht te brengen.

Werksessie: Huis van Actief Burgerschap

Het Huis van Actief Burgerschap is een plek voor mensen die zich inzetten voor de leefbaarheid van hun buurt, wijk of stad. Deirdre Carasso, directeur-bestuurder van Bibliotheek Utrecht, vertelt over het ontstaan van het Huis en over de doelstellingen ervan. Er zijn in Nederland 6,6 miljoen mensen vrijwillig actief in hun wijk, buurt, stad of dorp. Deze beweging van actief burgerschap groeit. Het Huis van Actief Burgerschap is het ‘clubhuis’ en het ‘hoofdkantoor’ van de burgers. Het biedt een podium, waar mensen samenkomen, kennisdelen, elkaar inspireren en de verbinding zoeken. Het kerndoel is: het vermogen van burgers benutten.

De verantwoordelijkheid van de bibliotheek hierbij is mensen uitdagen een positieve bijdrage aan hun omgeving te leveren. De bibliotheek faciliteert en stelt zich hierbij positief neutraal op (binnen de kaders van de grondwet). Het is geen initiatief van de overheid, ook geen plek waar overheden en adviesbureaus burgers ‘vinden’ en ook geen plek waar eindeloos wordt gepraat. Het is wel een plek van ontmoeting en ontwikkeling. Tal van Utrechtse en ook landelijke initiatieven hebben inmiddels hun weg naar het Huis gevonden.

Het Huis gaat door in 2025 en de initiatiefnemers beogen er een coöperatie van te maken. Bibliotheken en andere organisaties kunnen er terecht voor advies, als zij overwegen eveneens een Huis op te richten. Ook vindt onderzoek plaats naar de behoeften die leven aan het ontwikkelen van verdere burgerschapsvaardigheden.

Werksessie: Plekberaad

In de andere werksessie ervaren de deelnemers de aanpak van Turnclub, een verband van kunstenaars die burgers vanuit een artistieke mindset een stem willen geven bij complexe maatschappelijke vraagstukken. In deze aanpak verbeelden de deelnemers eerst een gewenste verre toekomst (30 jaar vooruit) en gaan dan in enkele stappen terug naar wat ze direct kunnen doen om die toekomst dichterbij te brengen. Opvallend hoe drie subgroepen een toekomst wensen waarin de factor mens weer ruimte terugpakt op regels en systemen.

Meer initiatieven

• Een vertegenwoordiger van Prodemos attendeert de aanwezigen erop dat er kant-en-klare programma’s Burgerschap op de plank liggen.
• De VNG en Probiblio werken aan een praktisch overzicht van alle bestaande initiatieven waarmee bibliotheken en gemeenten burgerschap en participatie van inwoners versterken. Deelnemers aan de netwerkbijeenkomsten ontvangen het overzicht over de mail. Meld je aan voor de Probiblio nieuwsbrief >
• De DigiSnacks zijn handige kaartjes die tips geven om veilig en zelfverzekerd meer uit het digitale leven te halen. Van het versturen van een Tikkie tot het betalen van parkeerkosten via een app; het is makkelijker dan mensen denken. De DigiSnacks zijn ontwikkeld om in bibliotheken aan te bieden, maar kunnen ook door andere maatschappelijke organisaties worden gebruikt. Lees hoe je DigiSnacks kunt inzetten >