Ik geloof heel erg in leesplezier'

Het is een verrukking en verademing te praten met Tim Lenders, ‘geboren, getogen en verpest in Arnhem. Ik hou met heel mijn hart van deze paradoxale stad van arbeiders en ambtenaren.’ Ze noemen het ook wel ‘’t Haagje van het Oosten’ met de criminaliteit van Rotterdam (Arnhem staat in de top 5 van meest criminele steden) en hogere kunsten van de elites rond Sonsbeek en Zypendaal. Een grensstad met Duitsland, de Duitsers komen hier weed halen, met veel armoede die mensen moedeloos maar ook creatief maakt met daarbij de multiculturele mix van veel o.a. Turkse, Marokkaanse en Syrische stadgenoten. Er zijn 5 krachtwijken zoals ’t Broek, Rozet is een multifunctionele organisatie die 1 miljoen bezoekers trekt per jaar, met taalcafés, onderwijsprogramma’s, exposities en een erfgoedcentrum. ‘De meeste mensen met ambitie verlaten de stad,’ schertst onze interviewgast.

Mensen zeggen dingen

Zo niet Tim, want dit zijn juist optimale condities voor een man als hij. In 2014 richtte hij samen met Cees de Beer Mensen zeggen Dingen op, platform voor Poëzie en Performance oftewel Sproëzie.  Met dichters/performers als Gershwin Bonevacia, Teddy Tops, Sabina Lukovic, Laura Boog, Dean Bowen en Derek Otte. ‘We spelen met taal, spoken word is een goede containerterm die uitnodigt tot een actieve houding om met taal aan de slag te gaan. Ik word heel kriebelig van witte mannen die snel geneigd zijn alles in te delen als literair of niet-literair. Het is zo bizar, jarenlang is hiphop als rijke taalbron over het hoofd gezien! Ontleed voor de lol eens op Spotify, waar 9 van de 10 van de meest beluisterde nummers hiphop zijn, de teksten van Fresku, met dubbelrijm, alliteratie en verschillende stijlen.’ Inmiddels heeft Tim het bestuur overgedragen aan Teddy Tops. Hij richt zich nu vooral op een loopbaan als artiest en gastdocent.

‘Door de drama- en kunstkanten van taal te laten overlappen met leestradities ontstaan er eindeloze mogelijkheden.’

‘Mensen Zeggen Dingen’ vormt een uitvalsbasis waar poëzie, spoken word en hiphop elkaar raken, waarbij het gaat om expressie. Veel jongeren willen dichten en schrijven en wij organiseren open podia voor deze groep. Vaak denken artiesten dat ze uniek zijn omdat ze niet lezen en dus niet weten dat wat zij schrijven, al 1000 keer eerder is gedaan en gepubliceerd. Wij willen via het schrijven de deur naar lezen en diep lezen opengooien. Er is zeer onterecht vaak een hooghartige houding naar spoken word.’

‘Als iets vormeloos is kun je er iets mee doen. Door de drama- en kunstkanten van taal meer te laten overlappen met de leestradities ontstaan er eindeloze mogelijkheden. Inspirerend wat dit betreft vond ik bijvoorbeeld ‘O ratelslang, geil beest’, een voodoo-ritueel op festivals waarin in 20 minuten een dode tot leven wordt gewekt, door Joost Oomen en Willie Darktrousers. Daarnaast zijn de “cabarapshows”, impovisatietheater tussen rap en cabaret, van onder meer Marco Martens altijd een hit.’

Project Arendsoog

‘In de bijzondere luwte van de coronatijd heb ik gedeeltelijk een vrije rol in taalplezier gehad voor bibliotheek Rozet, als teamlid taal. Heel concreet hebben onderwijsconsulent Levi Smits en ik het reflectieve project Arendsoog ontwikkeld – Arnhem heet Arendheim, vanwege de bossen en de vele roofvogels – waar taalkunst en leesplezier de taalvaardigheid van scholieren versterken. Arnhemse taalkunstenaars op het gebied van graphic novel, dichtkunst, spoken word en fictie leren jongeren hoe ze persoonlijke inhoud met taal in een eigen stijl kunnen gieten. Ook de open vragen van de Britse leesbevorderaar en schrijver Aidan Chambers spelen een rol. Het programma laat de leerling kiezen uit 4 werken uit verschillende disciplines. De leerlingen lezen niet alleen het boek, maar gaan ook zelf aan de slag. Als een leerling voor non-fictie kiest, gaat die zelf iemand diepte-interviewen, kiezen ze voor een “verse-novel”, dan maken de studenten zelf een spoken word, enzovoort. Op deze manier gaan participanten op een activerende manier aan de slag met de Nederlandse taal.’

Tim is autodidact en gelooft in de waarde van non-formele educatie binnen het curriculum. ‘Als bemiddelaar tussen onderwijs, de kunstsector en de bibliotheek kan ik als ZZP-piraat die rol op een andere manier vervullen. Ik functioneer niet zo goed in een vast team, daar word ik dik, uitslaperig en lui van. Maar ik breng wel mijn grote speelse taalnetwerk mee.’

‘Nederland is rijk aan supermooie golden oldies!’

‘Ik werk graag met opinieleiders uit de doelgroep. Wil je laaggeletterdheid onder NT1’ers in Arnhem bestrijden, dan is een samenwerking met Michella Kox van “Echte meisjes in de Jungle”, of de Vitessenaar Theo Janssen, helemaal geen slecht idee. Bij NT2’ers kunnen gedichten van Khalil Gibran, Kader Abdollah of Omar Khayyam goed werken.’

En neem dit rijtje muzen van Tim ook even tot je: ‘Simon Vinkenoog, Johnny van Doorn, Ramses Shaffy, Drs. P – elk kind vindt Drs. P leuk – Acda en de Munnik, Joost Oomen, Tato Wesseloo, ik eet mijn muts op als die jongen niet beroemd gaat worden! En laat iedereen luisteren naar ‘Mooi’ van Maarten van Roozendaal en naar ‘Allemaal Angst’ van Robert Long. Nederland is zo rijk aan supermooie golden oldies!’

Lezen is voor jongeren eerder ontsnapping, niet ontwikkeling

‘Waarin ik echt geloof is het multifunctionele karakter van de bibliotheek, als hart van de gemeenschap, zoals in deze contreien naast Rozet, Bibliotheek De Marienburg in Nijmegen en Schunck in Heerlen. Je moet de stad binnen hebben in de bieb. Marjolein Hordijk heeft hier voor Bibliotheek OBGZ als poppodium- programmamaker een grote rol in gespeeld, met het opzetten van sessies als ‘Stoere mannen, Sterke Verhalen’. Als je mensen eenmaal binnen hebt, bied je ze toegang tot veel andere manieren van kennis vergaren en ontsnapping naast internet. Rozet is nu bijvoorbeeld superpopu om er te studeren: kijk niet naar de bieb als plek waar je boeken uitleent. Het is een van de laatste plekken waar je niet hoeft te betalen (quote van Paulien Cornelissen). Directeur- bestuurder Jenny Doest verwelkomt groepen die op andere plekken geen plek hebben, zoals daklozen.’

‘Het aanbod moet niet te overweldigend aanwezig zijn en lezen is vaak een ontsnapping, niet op de eerste plaats ontwikkeling. Je kruipt in de huid van iemand anders. Jongeren zijn nogal navelstaarderig, graag bezig met zichzelf. O.a. door de opkomst van internet en sociale media implodeert de woordenschat van de jeugd en is er sprake van kleinspraak, max 140 tekens is standaard in de communicatie.’

‘Na vijftien jaar optreden is mijn gage relatief hoog, soms zelfs belachelijk. Ik gebruik die hoge fee om mij doordeweeks bezig te houden met het schenken van koffie en thee in een Aanloophuis, een plek waar eenzame of arme mensen samen komen om de dag te doorstaan. Ik houd van dat ritme en van deze doelgroep, daar ligt echt mijn hart. Een veilige plek bieden voor de vaak sociaal geïsoleerde medemensen, die wel een huis hebben, maar het zich niet kunnen veroorloven om op vakantie te gaan, of naar een restaurant. Zo ben ik goed bevriend geraakt met een analfabete man, die elke dag weer komt om te helpen. Hij heeft zestig jaar geleden nooit de school afgemaakt en een zwaar arbeidersleven gehad. Toch ziet hij geen noodzaak om er alsnog mee aan de slag te gaan. Hij kan zich prima redden.’

’Mijn toekomstdroom? Ik wil graag zo lang mogelijk doorgaan met aanmodderen, ik ben extreem tevreden met mijn huidige bestaan.’

Tim nodigt iedereen uit om met Pinksteren naar Vurige Tongen te komen, een festival in kunstenaarsdorp Ruigoord waar troubadours, orakels, dichters en dakini’s de oeroude orale woordkunst laten bloeien. De Lonkende Leestafel gaat nu al uit haar dak van het idee en zal er zijn.

Verder praten met Tim Lenders kan altijd: tim.kleurstof@gmail.com

Over de Lonkende Leestafel

De Lonkende Leestafel is de community van ondernemende bibliotheekprofessionals. In deze interviewreeks gaan we in gesprek met avontuurlijke types.