Inclusieve communicatie: hoe dragen taal en beeld bij aan inclusie?

5% van de beslissingen die je op een dag maakt, is bewust. De rest is onbewust. En op een dag maken we zo’n 35.000 beslissingen. Ons brein leert ons beslissingen te maken op basis van vooroordelen. Door hier bewust van te zijn en naar te handelen zet je de eerste stappen naar inclusie. Inclusie is dan ook méér dan een trend; het gaat niet om een checklist, maar om een manier van denken en doen, en dat moet verankerd liggen in je organisatie. Maar hoe vertaal je dat door naar de praktijk? Naar je dienstverlening, communicatie en leiderschap?

Diversiteit, Inclusie en Gelijkwaardigheid

Dé oplossing bestaat niet, vertelt Madhu. Elke bibliotheek heeft haar eigen vraagstukken en werkgebied, maar verschilt ook in dienstverlening, personeel en bezoekers. Maar samen kunnen we wel stappen zetten om inclusiever te worden. Dit begint bij bewustwording en kennis opdoen. Wat betekenen de begrippen ‘diversiteit’, ‘inclusie’ en ‘gelijkwaardigheid’ eigenlijk?

• Diversiteit: we zijn allemaal divers, we hebben allemaal verschillende kenmerken, zichtbaar en onzichtbaar. Dat is een feit. We denken soms dat we diversiteit kunnen zien, maar dat is een aanname. Lang niet al onze verschillen zijn zichtbaar. Door deze aanname worden mensen in hokjes geplaatst en daardoor kunnen ze uitgesloten worden. Je bent immers meer dan één diversiteitskenmerk.
• Inclusie: met inclusie breek je alle hokjes af, maar houdt ze wel in je achterhoofd. Je bent en, en, en. Inclusie betekent ook dat iedereen kan meedoen, maar volgens de gedragscodes die je opstelt. Een bibliotheek mag zeggen: ‘we accepteren géén racisme, seksisme en haat’.
• Gelijkwaardigheid: vanuit gelijkwaardigheid kijk je wat je nodig hebt voor hetzelfde resultaat. De een heeft meer nodig dan de ander. Maar je kijkt ook naar de drempels. Je kunt bijvoorbeeld zeggen dat iedereen welkom is, en de deuren altijd openstaan, maar wat voor drempels ervaren mensen om niet de bibliotheek te bezoeken? En zorg dat mensen krijgen wat ze nodig hebben om de drempels weg te nemen.

Welke inclusieve woorden gebruik je?

Woorden hebben impact. Bewust en onbewust sluiten woorden mensen uit. Door kritisch naar woorden te kijken, kun je je communicatie inclusiever maken. Samen gingen we aan de slag met een woordenlijst. Waarom zijn deze woorden niet inclusief? Wat is dan een inclusief alternatief? Sommige woorden zitten zo verankerd in ons taalgebruik, dat het soms lastig om te bedenken waarom dit woord mensen uitsluit of negatief neerzet. Denk aan woorden als ‘de gehandicapte’, ‘zwartrijder’ en ‘iemand een stem geven’. Maar samen met Madhu hebben we mooie inclusieve alternatieven gedacht; ‘persoon met een beperking’, ‘Persoon zonder geldig vervoersbewijs’ en ‘iemand een podium geven’. Deze oefening zet je op scherp en helpt je nadenken over andere woorden.

Wanneer is communicatie divers, inclusief en gelijkwaardig?

Er is een diversiteit aan markten, ideeën, kanalen en klanten. Met welke ideeën ga je aan de slag? Welke kanalen gebruik je? En waarom? Omdat je het zelf fijn vindt, of omdat de doelgroep daar zit? Welke verhalen vertel ik? Voor wie is het aanbod? Bekijken we dit vanuit onze eigen beleving, of kijken we naar wie de dienst gebruikt en zien we dat terug in beeld? En hoe zorgen we dat mensen online niet in een doolhof belanden, maar de weg kunnen vinden? Als je een diverse groep wil aanspreken, kijk je naar deze elementen. Wat moet ik doen om meerdere groepen aan te spreken? Dat doe je door naar het gehele plaatje te kijken en niet in de valkuil van aannames en vooroordelen te vallen.

Inclusief beeldgebruik

Naast woorden is het juiste gebruik van beeld een voorwaarde om communicatie inclusief te laten zijn. In beeld laat je bijvoorbeeld:

• geen waardeoordeel over mensen zien;
• verschillende gezinsvormen zien;
• verschillende koppels zien;
• het tegenovergestelde van bepaalde vooroordelen of stereotypen zien;
• vrouwen met kort haar en mannen met lang haar zien;
• verschillende lichaamsbouwen zien;
• verschillende mensen op afbeeldingen voor dezelfde onderwerpen zien (dus bijvoorbeeld iemand in een rolstoel niet alleen bij de pagina over toegankelijkheid, maar ook over jeugdactiviteiten);
• een beleving zien. Gebruik daarom liever ook zo min mogelijk stockfoto’s.

En uiteindelijk is het belangrijk dat communicatie gelijkwaardig is. Dit betekent dat er geen sprake is van een machtsverhouding tussen de zender en ontvanger. Alle partijen kunnen wat zeggen en er is wederzijds begrip. Dat betekent ook dat de ontvanger een boodschap krijgt toegezonden die begrijpelijk en toegankelijk is.