Door alle uitgebreide media-aandacht is het je vast niet ontgaan: De PISA-resultaten zijn begin december weer uitgekomen. PISA is een internationaal vergelijkingsonderzoek waarbij elke 4 jaar wordt gekeken hoe jongeren ervoor staan op gebieden als taal en rekenen. Dit keer lag de focus van het onderzoek op de rekenvaardigheden, maar er werd ook gekeken naar de leesvaardigheid van 15-jarigen in Nederland. De resultaten daarvan waren niet mals: 1/3 van de jongeren scoort (te) laag. In het PISA-onderzoek worden 6 niveaus onderscheiden, waarbij je 2 of hoger moet scoren om mee te kunnen komen in de maatschappij. 33% van de jongeren scoorden op niveau 1. Dit zegt dat deze jongeren kans hebben om de school laaggeletterd te verlaten. In 2018 scoorden 24% van de jongeren te laag. In vergelijking met andere landen in Europa en in de OESO, scoort Nederland onder het gemiddelde. In 2022 presteert in Nederland 33% van de 15-jarigen onder niveau 2 en in de OESO-landen en EU14-landen gaat het respectievelijk om gemiddeld 27% en 24% van de 15-jarigen. Op de website van Pisa Nederland kun je alle resultaten lezen en staat een mooie infographic gemaakt waarin je in een oogopslag ook deze resultaten kunt zien.

Met name het leesbegrip, het diep lezen en de leesvaardigheid is steeds minder goed ontwikkeld. Deze drastische daling zorgt ervoor dat het onderwijs moet veranderen om deze trend te stoppen. De wetenschap biedt scholen opties voor effectief leesonderwijs waarbij leesbegrip (begrijpend lezen) niet meer wordt aangeboden als apart vak, maar geïntegreerd wordt in de rest van het taal- en literatuuronderwijs, gekoppeld aan wereldoriëntatie. Hoewel nog lang niet alle scholen zo ver zijn dat zij dit al toepassen op hun curriculum, is het wel belangrijk om hiervan op de hoogte te zijn. Het geeft je een stevige basis waar vanuit jij – als leesmediaconsulent – het juiste advies kunt geven.

Wat zijn de oorzaken?

De oorzaken van de dalende leesvaardigheid zijn divers en worden nog steeds onderzocht. Zo onderzoekt Els Stronks de komende 8 jaar (de LeesEvolutie) het implementeren van goed leesonderwijs in scholen. Zij wil de vele onderzoeken die al gedaan zijn bundelen en vervolgens met nieuw onderzoek aanvullen. Uit het PISA-onderzoek zelf worden wel de schoolsluitingen genoemd die plaatsvonden vlak voor het afnemen van het PISA-onderzoek in verband met Covid. Dit kan een stukje van de een verklaring zijn: de leesvaardigheid is in heel veel landen namelijk gedaald hierdoor en hadden te maken met dezelfde schoolsluitingen. Opvallend is dat Nederland wel veel sterker is gedaald dan andere landen, dus dit is geen volledige verklaring voor het probleem. De manier waarop wij in Nederland zijn omgegaan met het vak begrijpend lezen en het literatuuronderwijs, zowel op de pabo als in de klassen zelf, geven echter wél aanwijzingen voor deze daling in de resultaten van leesvaardigheid.

Wat kan de bibliotheek doen?

De Bibliotheek op school (dBos) is een bewezen aanpak in de strijd tegen de dalende leesmotivatie, de achteruitgang van leesbegrip en als aanpak tegen laaggeletterdheid. Het lezen van jeugdliteratuur en andere rijke teksten, zorgen voor het vergroten van je eigen wereld. Lezen zet je aan tot nadenken, waardoor je empathie kunt krijgen voor een ander en is daardoor een voorwaarde voor burgerschapsvorming en het vergroten van kansengelijkheid. Daarnaast prikkelt lezen de fantasie en activeert creativiteit op alle gebieden. Het leesplezier staat hierbij natuurlijk voorop: als helpende volwassene adviseer en ondersteun je direct de leerkrachten en daardoor indirect de leerlingen.

We zien dat scholen een transitie doormaken waarbij er meer wordt gekeken naar wetenschappelijke onderzoeken en hoe men deze kennis kan toepassen in het onderwijs. Effectief leesonderwijs heeft zijn definitieve doorbraak gehad en het onderwijs is ervan doordrongen meer evidence informed (gebaseerd op de wetenschap) te werken. Sommige scholen experimenteren hier al mee door de standaard leesmethodes los te laten. Andere scholen laten zich voorzichtig adviseren hoe ze de teugels van de methode iets kunnen laten vieren door te kiezen voor een wat rijkere, andere leesmethode en het inbrengen van meer jeugdliteratuur.

Deze ontwikkelingen zorgen ervoor dat de Bibliotheek op school zich doorontwikkelt. Er vindt een focusverschuiving plaats van leerling naar leerkracht. De leesmediaconsulent komt niet (alleen) meer een les aan de leerlingen geven, maar geeft een voorbeeldles aan de leerkrachten. De nadruk ligt veel meer op het adviseren van leerkrachten, het inspireren van schoolteams en het borgen van dit beleid met de directie. Er wordt van de school verwacht dat zij actief participeren in deze verandering, omdat zij zelf deze verandering ook willen doormaken op hun school. In het schema hieronder zie je de evolutie van de Bibliotheek op school. De meeste bibliotheken hebben een variant die valt onder 2.0. Sommige bibliotheken bewegen al voorzichtig naar de 3.0 toe. Alle varianten kunnen overigens naast elkaar bestaan, waarbij een variant van alleen 1.0 niet meer wenselijk is vanwege de toekomstbestendige doorontwikkeling van de Bibliotheek op school, de eenzijdigheid van de samenwerking bij 1.0 en het gemis van efficiënt en effectief werken aan leesplezier en leesvaardigheid.

Benut je expertise

Als leesmediaconsulent beschik jij over een waardevolle expertise. Jij kunt aan de hand van kennis over jeugdliteratuur en leesbevordering, de school adviseren en leerkrachten helpen hun lessen met plezier te hervormen. Wees niet te bescheiden door alle verantwoordelijkheid op je te nemen en vraaggestuurd te werken. De aanpak van de Bibliotheek op school werkt het beste als de school ook een evenredig deel op zich neemt en het belang ziet van deze aanpak. De valkuil is dat de leesmediaconsulent wil ‘ontzorgen’. Dit is een term die je wil vermijden: jij ondersteunt én adviseert het schoolteam met jouw expertise.

Effectief leesonderwijs: anders lezen

Op de website van SLO kun je onder het kopje Bewezen effectieve leesdidactiek alles vinden over effectief leesonderwijs en wat dit precies inhoudt. Daarnaast zijn de volgende naslagwerken handig om je in te verdiepen als je aan de slag gaat met effectief leesonderwijs:

• De zeven pijlers van onderwijs in begrijpend lezen, Stichting Lezen
• Leespraat: De leesomgeving & Vertel eens, Aidan Chambers
• Omdat Lezen loont, Yra van Dijk, Els Stronks et al.
• Rijke taal. Taaldidactiek voor het basisonderwijs en Rijke taal (v)mbo. Taaldidactiek voor het (voorbereidend) middelbaar beroepsonderwijs, Erna van Koeven en Anneke Smits
• Bijna alles wat je moet weten over thematisch onderwijs, Eva Naaijkens en Martin Bootsma
• Vaardig met Vakinhoud, Jeroen Dera et al.
• Effectief leesonderwijs in de praktijk. Een kennisrijke aanpak voor de basisschool, Heleen Buhrs

Geïnspireerd blijven?

Volg op LinkedIn: Erik Meester, Els Stronks, Martin Bootsma, Eva Naaijkens, Jeroen Dera, Roel van Steensel.