Terugblik Kenniscirkel Educatie: Samen leren, samen doen - kennis als basis voor sterk leesonderwijs

Keynotespreker Prof.dr. Yra van Dijk

Yra vergelijkt de leescrisis met de klimaatcrisis: iedereen draagt eraan bij, er bestaat geen snelle oplossing, en de gevolgen zijn niet voor iedereen direct zichtbaar. Maar voor degenen die de impact wél voelen, is de achterstand duidelijk: zij beginnen met 1-0 achterstand.

Volgens Yra moeten we de lat hoger leggen, zowel voor docenten als voor leerlingen. Scholen zouden betere, rijkere en literaire boeken in de klas moeten brengen. Ze merkt op dat de verwachtingen van leerlingen op scholen steeds lager worden. Als voorbeeld noemt ze het boek Soldaat Wojtek van Bibi Dumon Tak. Dit boek was in 2008 geschikt voor kinderen van ongeveer 10 jaar, maar in 2022 werd het ingedeeld op Lezen voor de Lijst (niveau 1) voor 12- tot 15-jarigen. Dit illustreert de drastische achteruitgang van de leesvaardigheid én de verwachting die wij hebben van wat onze leerlingen zouden moeten aankunnen.

Ze benadrukt waarom docenten literatuur in de klas zouden moeten aanbieden. Literatuur sluit niet alleen praktisch aan bij de kerndoelen, maar biedt ook leesvoldoening en draagt bij aan de persoonlijke ontwikkeling van leerlingen. Door rijke boeken te lezen, maken kinderen kennis met complexe personages en leren ze dat hun identiteit niet vaststaat en dat verandering ‘oké’ is. Ook sluit het aan bij burgerschapsdoelen. Literatuur biedt “een gevoel van het mogelijke” en is daarmee per definitie inclusief.

Als voorbeeld voor geschikte boeken die docenten kunnen gebruiken, noemt Yra de Top 40 Kinderboeken.

Panelgesprek met leerteam Effecties leesonderwijs en Prof.dr. Yra van Dijk

Het leerteam Effectief Leesonderwijs, onder leiding van onze Probiblio Adviseur Educatie, Michelle Smit (Ymke Ververs, Bas Snijders, Many Kreeuseler en Elke Spel) ging in gesprek met Prof.dr. Yra van Dijk.

Wat is effectief leesonderwijs? Volgens Yra draait effectief leesonderwijs om lezen met een doel: betekenis geven aan wat je leest. Ze erkent dat het een uitdaging is om dit goed te implementeren in het onderwijs. “Je wordt bijna een leraaropleider,” merkt ze op. Maar wat kun je doen om leraren hierin effectief te ondersteunen? Yra deelt een aantal praktische tips:

• Blijf dicht bij de tekst en gebruik close reading (een strategie waarbij leerlingen zorgvuldig en systematisch een tekst bestuderen om beter begrip en inzicht te krijgen): Als een leerling zegt dat een boek spannend is, vraag dan door. Wat maakt het spannend? Welke zinnen wekken spanning op? Wat doet een personage of wat wordt er gezegd dat spanning creëert?
• Laat leraren 30 kinderboeken lezen: Stimuleer hen om tijdens het lezen aantekeningen te maken. Wat leren kinderen uit de boeken? Door ze al lezende aantekeningen te laten maken en het daarna erover te hebben, kunnen zij het boek koppelen aan tijd en ruimte. Door het werk in een cultuur-historisch perspectief te plaatsen, krijgen de onderwerpen in een boek meer betekenis. Hiermee vergroten wij de literaire competentie bij leerkrachten, door middel van lessen literatuuranalyse.
• Zet een leesclub voor docenten op: Leraren zijn de rolmodellen voor leerlingen. Door zelf enthousiast te lezen, kunnen zij die passie overbrengen op hun klas.

Volgens Michelle is het daarom belangrijk om in je werk dus ook kritisch te blijven naar het aanbod. Blijf de focusverschuiving van leerling naar leerkracht doorvoeren, zodat wij op basis van wetenschappelijke inzichten werken aan het hogere doel: namelijk de leesprestaties bij leerlingen vergroten, maar dan via de leerkrachten.

Yra wijst erop dat veel mensen, inclusief docenten, schrikken van het woord ‘literatuur’. Om deze drempel weg te nemen, is het belangrijk voorbeelden te geven van toegankelijke jeugdliteratuur. Boeken zoals Otje van Annie M.G. Schmidt en De Keepvogel van Wouter van Reek zijn voorbeelden van literatuur voor kinderen uit groep 1. “Grote kans dat docenten zich meteen opgelucht voelen,” voegt Yra toe.

Uitreiking Handreiking Aan de slag met diversiteit en inclusie in de schoolcollecties

Ilse Romeijn, programmamaker bij Bibliotheek de Groene Venen en voormalig trainee bij Probiblio, ontwikkelde samen met David Rozema, Collectieadviseur Probiblio, de handreiking Aan de slag met diversiteit en inclusie in de schoolcollecties. Hiermee kunnen bibliotheken scholen ondersteunen bij het samenstellen van inclusieve boekencollecties. “Steeds meer scholen zien het belang, maar weten niet waar te beginnen,” zegt Ilse.

De handreiking kun je hier vinden. Hier vind je ook andere interessante links, relevante onderzoeken en artikelen en handige e-learnings.

Een opvallend voorbeeld van het belang van inclusie speelde in september 2023 bij Bibliotheek BplusC in Leiden. Tijdens Pride Leiden las dragqueen Dina Diamond voor aan kinderen, wat tot landelijke ophef leidde. De gemeente moest zelfs een noodverordening instellen om demonstranten en tegen-demonstranten te scheiden. “Het voorleesuurtje was een klein onderdeel van Pride, maar dit hadden we niet zien aankomen,” zegt Margot Nicolaes, directeur van BplusC.

Dina Diamond overhandigde de handreiking aan Margot. Dina deelde haar eigen ervaring: “In Friesland, waar ik opgroeide, was weinig aandacht voor diverse boeken. Pas toen ik Koning & Koning voorlas op een diverse school, zag ik dat kinderen zich daar niet druk om maken. Voor hen telt alleen dat het boek leuk is,” vertelt Dina.

Deelsessie NRO: Van praktijkvraag naar onderbouwde oplossingen

Tijdens de deelsessie van het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO) leerden deelnemers hoe ze een onderzoeksvraag kunnen formuleren en waar ze wetenschappelijke onderzoeken kunnen vinden om in de praktijk, bijvoorbeeld met scholen, te gebruiken.

Een van de diensten van NRO is de Kennisrotonde. Als je in je werk tegen een probleem aanloopt of ergens over twijfelt, kun je via de Kennisrotonde een vraag indienen. Het NRO raadpleegt experts en wetenschappelijke literatuur en geeft binnen een paar weken antwoord op de vraag.

Op Onderwijskennis.nl is een schat aan informatie beschikbaar: themapagina’s met gebundelde onderzoeksresultaten, praktijkvoorbeelden en handvatten. Alles is gratis toegankelijk en actueel gehouden.

Deelnemers van de deelsessie gingen aan de slag met het opstellen van een onderzoeksvraag op basis van een probleem waar ze in de praktijk tegenaan lopen. Bijvoorbeeld: waarom lijken scholen de urgentie niet te voelen om het leesvaardigheidsniveau te verbeteren? En hoe krijg je docenten aan het lezen? Deze onderzoeksvraag konden deelnemers inleveren bij NRO waar ze binnen 10 weken antwoord krijgen op deze vragen.

Deelsessie: Hoe integreer je taal en digitaal?

Spreker Anika Embrechts, onder andere hoofddocent en curriculumontwikkelaar bij ROC van Twente, stelt dat iedereen technologie en digitale vaardigheden kan leren, mits het eenvoudig wordt uitgelegd. Zelf groeide ze op met computers en daar heeft ze haar hele leven profijt van gehad.

Onderzoek laat zien dat 47% van de 9- tot 14-jarigen in Nederland hun digitale vaardigheden overschat. Anika gaf een paar voorbeelden van opdrachten die docenten aan kinderen kunnen geven om dit te verbeteren. Zo kregen kinderen een sheet van de boomoctopus met als opdracht: maak een presentatie over de boomoctopus. Op de sheet zie je verschillende QR-codes met bronvermelding. De vaardigheden die kinderen leren met deze opdracht zijn o.a. cyberveiligheid (kun je elke QR-code veilig scannen?) en nepnieuws herkennen (zijn de bronnen legitiem? Hoe herken je goede bronnen?). Als kinderen goed onderzoek doen, zien ze dat de boomoctopus een hoax is en dat sommige websites je iets willen laten geloven wat helemaal niet waar blijkt te zijn.

Volgens Anika vinden leerlingen AI belangrijk en kunnen we het beter omarmen. Je kunt kinderen over AI leren: wat doet AI? Hoe moet je ermee omgaan? Hoe schrijf je goede prompts? Adviseer scholen om na te denken wat hun doel met een toetsing is en vervolgens: kan een AI-tool de leerlingen helpen om het doel te succesvol te behalen? Is het antwoord nee, dan beslissen om ook niet te gebruiken.

Deelsessie: Ervaar hoe het is om een leerling, leerkracht of leesconsulent in het speciaal onderwijs te zijn

Geanimeerde gesprekken werden gevoerd en nieuwe dingen ontdekt bij de workshop van het leerteam Speciaal onderwijs in de werkplaats op de 5e etage. Daar konden de deelnemers ervaren wat er speelt voor leerlingen en leerkrachten in het SBO en de cluster 1-4 scholen. Tijdens het belevingscircuit gingen deelnemers in gesprek met het leerteam over hun ervaringen en lessen in het speciaal onderwijs en met interessante partners Visio, Bibliotheekservice Passend Lezen en de Pictoschrijven. Daarnaast kon men in tweetallen aan de slag met de opdrachtkaarten met o.a. dinsdagdilemma’s, een TOS oefening met lego, een voelkastje, de voorleespen, de leesvertelwedstrijd voor blinde leerlingen, opnameknoppen en nog veel meer handige materialen of apps om te gebruiken in het speciaal onderwijs. Natuurlijk was er ook een collectie boeken waarin de hoofdpersonen herkenbaar zijn voor kinderen met een beperking.

Het leerteam speciaal onderwijs met deelnemers van 5 bibliotheken heeft in het afgelopen jaar onderzocht wat er bij de verschillende de Bibliotheek op school bouwstenen nodig is voor de speciaal onderwijssoorten en deelt haar presentatie graag met alle geïnteresseerden.

Wil je meer informatie over dBos in het speciaal onderwijs? Of wil je de kist met opdrachten van dit belevingscircuit bij Probiblio lenen om deze in te zetten voor een activiteit met educatiecollega’s of bijvoorbeeld een Open Boek Nascholingsbijeenkomst? Neem dan contact op met Dia Wesseling of Lisette Kuijt.

Deelsessie: Van leesweerstand naar leesplezier in het vo

Hoe werk je aan een leescultuur op het vo? Dit heeft het leerteam aan de hand van 4 focusgebieden dit jaar verkend. De focusgebieden waren:

• Collectie
• Activiteiten
• Netwerk en beleid
• Doelgroep

In de workshop hebben we met elkaar verkend hoe je hieraan kan werken door het Leescultuur Trivia-spel te spelen. In de workshop hebben we met elkaar verkend hoe je aan een goede leescultuur kan werken door het Leescultuur Trivia-spel te spelen. In drietallen gingen deelnemers langs vragen die aan de orde zijn gekomen bij de zoektocht van het leerteam.

Wil je meer informatie over dBos vo en pro of samen het Leescultuur Trivia-spel spelen? Neem contact op met Lotte de Ruiter.

Fotogalerij

Tijdens de Kenniscirkel zijn er mooie foto’s gemaakt door Pascal Triebel. Deze foto’s kun je hier bekijken.

Leerteams Educatie 2025

Wil jij in 2025 ook aansluiten bij een leerteam om samen op een wetenschappelijke manier met een vaste groep bibliotheekprofessionals aan de slag te gaan rond één gekozen thema (zoals meertaligheid, thuisbetrokkenheid, Pabo of taal & digitaal?). Hier lees je meer informatie >