Thema gezondheid: welke rol speelt de bibliotheek?

Gemeenten leggen elke 4 jaar ambities en prioriteiten vast in hun lokale gezondheidsbeleid. Het is erg interessant om uit te zoeken waar de gemeente(n) van jouw bibliotheek de prioriteit leggen en met de beleidsambtenaar hierover in gesprek gaan. In deze blog geven onze adviseurs Basisvaardigheden meer inzicht in de context waarin het thema gezondheidsvaardigheden zich bevindt en wat jouw bibliotheek kan doen. Bijvoorbeeld bij het ondersteunen van het vergroten van de digitale vaardigheden die nodig zijn om gebruik te kunnen maken van eHealth en het digitale zorgsysteem.

Het thema gezondheid staat steeds hoger op de maatschappelijke agenda. Met vraagstukken als vergrijzing, eenzaamheid, ongezonde levensstijl stijgt de zorgbehoefte. Daarnaast blijkt uit onderzoek van Nivel in 2021 dat 1 op de 4 volwassen Nederlanders onvoldoende in staat is informatie over gezondheid te vinden, te begrijpen en te gebruiken. Hiermee neemt de druk op de zorg toe en ervaren inwoners dat zij minder goede zorg verleend krijgen. Wat is er op gemeentelijk niveau afgesproken?

Het zorglandschap in beeld

Als we inzoomen op het zorglandschap in Nederland is het stelsel opgedeeld in landelijke en gemeentelijke taken. Op landelijk niveau is de Zorgverzekeringswet (ZVW) en de Wet Langdurige Zorg (WLZ) geregeld. De gemeente is verantwoordelijk voor de uitvoering van de wetten en regelgeving rondom de Jeugdwet en de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO). Deze wetten en regelingen zijn niet allemaal gericht op medische hulp. Zo richt de WMO zich op maatwerkvoorzieningen en algemene voorzieningen. Denk bijvoorbeeld aan vervoersvoorzieningen, materiaal en maatschappelijke opvang. Maar ook aan een boodschappendienst, maaltijdverzorging of hulp aan buurthuizen en andere verenigingen. In het zorglandschap als geheel gaat het meer over de af- of aanwezigheid van ziekte, maar ook om het vermogen van mensen om regie te voeren op de eigen gezondheid met al haar fysieke, emotionele en sociale uitdagingen. Dit gedachtegoed van ‘positieve gezondheid’ past bij het veranderende gedachtegoed van patiëntgerichte zorg naar persoonsgerichte zorg, waarbij iemands persoonlijke behoeften, wensen en voorkeuren centraal staan.

Landelijke Nota Gezondheidsbeleid

Op landelijk niveau wordt het begrip ‘positieve gezondheid’ ook gezien als de rode draad. In de Landelijke Nota Gezondheidsbeleid van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en de Verenging (VWS) van Nederlandse gemeente (VNG) staan er voor de beleidsperiode 2020-2024 vier gezondheidsvraagstukken centraal: gezondheid in de fysieke omgeving, gezondheidsachterstanden verkleinen, druk op het dagelijks leven bij jeugd en jongvolwassenen en vitaal ouder worden. Door deze thema’s heen is er aandacht voor de achterliggende problematiek zoals o.a. armoede, schulden, digitalisering van de zorg en eenzaamheid. De nota eindigt met een ‘call-to-action’ om domein overstijgend naar al deze thema’s te kijken. Hierin ligt ook de kans voor de bibliotheek om een onderdeel van de schakel te zijn. De bibliotheek biedt immers door haar wettelijke kernfuncties een belangrijke rol in het preventiestuk zoals informatievoorziening, ontmoeten en ontwikkeling. Gemeenten leggen elke vier jaar ambities en prioriteiten vast in hun lokale gezondheidsbeleid. Zij mogen hierin zelf de ambities en gezondheidsthema’s kiezen en agenderen. De landelijke nota is daarin richtinggevend voor de lokale nota in de gemeenten. Het is erg interessant om uit te zoeken waar de gemeente(n) van jouw bibliotheek de prioriteit leggen en met de beleidsambtenaar hierover in gesprek gaan.

Preventieakkoord

Het nationaal preventieakkoord richt zich op een gezonde levensstijl waar het terugdringen van roken, overgewicht en problematisch alcoholgebruik de aandacht hebben. Het gaat hierbij om een gezonde levensstijl voor alle inwoners, dus juist ook bij kinderen en jongeren. Inmiddels geven bijna alle gemeenten in Nederland invulling aan het preventieakkoord. Organisaties die één of meer van deze (deel)akkoorden hebben afgesloten worden gemonitord door het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) of de voortgang behaald wordt. Niet alleen de overheid en gemeenten hebben preventieakkoorden gesloten, maar ook zorgaanbieders, fondsen, bedrijven, onderwijs en maatschappelijke organisaties ondertekenen het akkoord. Bekijk eens lokaal welke organisaties zijn aangesloten en met welke er al contacten zijn.

Ook via IDO

Met de decentralisatie van de IDO gelden naar de gemeente is er nog een aanknopingspunt bij gekomen als het gaat om gezondheid. Niet alleen de maatschappij digitaliseert namelijk in een rap tempo, maar ook de zorg. Doordat de druk op de zorg alleen maar blijft toenemen moet hun kennis en kunde zo efficiënt mogelijk worden ingezet. Door digitalisering in de zorg kan de zelfredzaamheid van zorgbehoevenden vergroot worden en krijgen zorgverleners weer een beetje ademruimte. Zo worden digitale hulpmiddelen als een videoconsult, patiëntenportalen, gezondheidsapps en monitoring op afstand mogelijk gemaakt. In de praktijk kan niet iedereen gebruik maken van deze digitalisering. Het kan dus meer gaan voorkomen dat er binnen de IDO-dienstverlening meer vragen komen op het gebied van gezondheid. Vanuit de maatschappelijke opgave participatie in de informatiesamenleving zou de bibliotheek haar steentje kunnen bijdragen. Dit kan bijvoorbeeld door te ondersteunen bij het vergroten van de digitale vaardigheden die nodig zijn om gebruik te kunnen maken van eHealth en het digitale zorgsysteem. Denk hierbij aan het aanbieden van een cursus zoals DigiVitaler van Stichting DigiSterker.

Waar liggen de aanknopingspunten voor bibliotheken?

Zoals eerder genoemd kan de bibliotheek een belangrijke rol vervullen binnen de maatschappelijke opgave als het gaat om gezondheid en (digitale) zorg. Niet alleen vanuit de opgave participatie in de informatiesamenleving, maar ook vanuit de opgave leven lang ontwikkelen. Immers zijn taal, digitale en rekenvaardigheden noodzakelijk om informatie over gezondheid te kunnen vinden, begrijpen en toepassen. Gezondheidsvaardigheden als thema is goed in te passen in de bestaande dienstverlening van de bibliotheek. Want als we vanuit het oogpunt van positieve gezondheid redeneren, ondersteunt de bibliotheek burgers om (basis)vaardigheden te vergroten die bijdragen aan de zelfregie en daarbij ook de kwaliteit van leven.