Verboden Boeken: filosoferen over wat niet mag

Jaren research, schatgraven, stenen omdraaien en dan weer iets anders vinden dan je dacht, leverde dit belangrijke boek op. Marjoleine was collectiespecialist, programma- en tentoonstellingsmaker voor Bibliotheek Rotterdam. Naast haar huidige functie als directie- en bestuurssecretaris maakte ze tijd voor onderzoeken en schrijven.

“Ik word wel warm van toffe projecten, dan ga ik rennen,” antwoordt ze op de vraag waar ze de energie vandaan haalt. “Het begon met nieuwsgierigheid na een ontmoeting met kinderen die thuis Harry Potter niet mochten lezen. En ik fietste tegen een poging tot een Koran-verbranding op, nabij het station in Rotterdam. De controverse rond boeken is een onderwerp dat al eeuwen speelt, een bewijs dat het boek nog steeds veel waarde heeft en het belang van het gesprek erover moeilijk te onderschatten is.”

Het prachtig vormgegeven Verboden Boeken-boek presenteert 24 boeken, teksten, manifesten die de wereld beroeren. Van een onthullende tekening in Waar is Wally tot The Future Library. Het verbod op braille, de kracht van orale tradities zoals in de Anansi Tori’s, obsceniteiten, actievoerders, verboden liefdes: het bewijs dat taboes van alle tijden zijn.

The making of

“Ik geniet ervan om inhoudelijk in een onderwerp te duiken en het op diverse manieren te benaderen. Het onderzoek bracht steeds nieuwe wendingen op mijn pad. De verhalen kwamen niet alleen boven drijven door de zoektocht in archieven, maar juist ook door gesprekken met mensen.  Na het schrijven van een aantal artikelen en een gesprek met uitgeverij Lemniscaat besloten we voor publicatie in boekvorm te kiezen. Zo’n boek schrijf je niet alleen, maar groeit door hulp van allerlei lezers, ik heb ervaren dat de meeste mensen graag meedenken als om hun ervaring wordt gevraagd.”

“De selectie van teksten en de vorm voor het boek vond ik heel spannend om te bepalen, ik wilde mijn persoonlijke mening zo min mogelijk laten doorklinken.” Het resultaat is een lichtvoetig boek dat tegelijkertijd serieuze thema’s aansnijdt met verrassende verhalen, vanuit verschillende tijdvakken, redenen en perspectieven. Dat betekende ook keuzes maken. “Zo is de Bijbel van de lijst gevallen, maar bespreek ik wel verhalen van een verbod op twee andere heilige teksten, de Koran en de Thora. Een dichtbundel moest sneuvelen, want het werd te veel. Niets over het verbod op gebarentaal, maar wel dat op braille. Gescherpt door de constante vraag: voegt het iets toe aan het gesprek?”

“Wat mij heeft geholpen is wat ik leerde als tentoonstellingsmaker; appelleer aan iets dat mensen direct herkennen en wat ze nieuwsgierig maakt, waar ze niet aan voorbij lopen. Tentoonstellingen maken is wat dat betreft goudeerlijk, je ziet meteen of je het goed doet. Daarom de keuze voor Waar is Wally, ‘wat zit daar dan in wat gek is?”

Deep democracy

“Als bibliothecaris ben je je bewust van het belang van meerstemmigheid en dus van de tijdloze urgentie om het gesprek over literaire vrijheid te voeren. Uitingsvrijheid is een werkwoord! Voor mij ook de voornaamste reden om dit boek te maken, om verhalen van vroeger te kunnen gebruiken voor de maatschappij van nu. Een deel van mijn onderzoek was de beeldschone deep-democracy methode – een gespreksvorm die we organiseerden met een diverse groep mensen onder leiding van programmamakers Paolo Lopes en Sander Slegtenhorst. Daar bleek hoe divers verschillende mensen en soms ook generaties naar omstreden boeken kunnen kijken en hoe leuk men het vindt om daarover van gedachten te wisselen. Hieruit ontstond het idee voor het toevoegen van verdiepende gespreksvragen aan het boek, in samenwerking met filosofe Judith Wagensveld. In bibliotheken, in de klas, aan de keukentafel. Ik hoopte een boek te maken dat het praten over moeilijke onderwerpen wat soepeler maakt.”

Hoopvol voor de toekomst

“Ik denk anders dan jij, maar dat kan naast elkaar bestaan”, zei  een leerling na het bespreken van dit boek in de klas. In talloze ontmoetingen ervaar ik dat uitingsvrijheid belangrijk gevonden wordt, door de stille grote groep, en dat zijn er heel veel. Dat geeft hoop en vrolijkheid. We mogen dankbaar zijn voor alle dappere schrijvers, drukkers, tekenaars, vertalers voor hun boeken, en voor de uitgevers, bibliotheken en leraren die belangrijke boeken onvermoeibaar maken en verspreiden.”

Op www.verbodenboeken.nl vind je een selectie die elke bibliotheek in de collectie heeft.

De Lonkende Leestafel voelt nood aan Verboden Boeken Leesclubs all over the place.

De Lonkende Leestafel is de community van ondernemende bibliotheekprofessionals. In deze interviewreeks gaan we in gesprek met avontuurlijke types.