Waarderend Onderzoek: de kracht van een positief verhaal

Bibliotheken zijn constant in beweging. Er zijn altijd weer nieuwe uitdagingen om op in te spelen: de ontwikkeling van technologieën, een nieuwe bibliotheekwet en nieuw convenant en veranderende gebruikersbehoeften en -vragen. Al die beweging maakt werken in de sector uitdagend en veelzijdig. Tegelijkertijd kunnen deze veranderingen ook veel onrust met zich meebrengen. De grote ambities en nieuwe toekomstvisies zorgen lang niet altijd voor de gewenste verandering in bibliotheekorganisaties. Sterker nog, soms leidt een nieuwe toekomstvisie tot weerstand en uiteindelijk zelfs stagnatie. Zijn er manieren om deze – vaak complexe – veranderingen in organisaties goed te begeleiden?

Waarderend onderzoek

Afgelopen jaar ging ik als adviseur aan de slag bij een bibliotheekorganisatie die zich afvroeg hoe zij meer met gemeenschappen in hun werkgebied konden gaan werken. We hadden te maken met een verandervraag, of beter gezegd met verandervragen: Hoe doen we dat? Wie gaat dat doen? Wat betekent dat voor de organisatie? En hoe beïnvloed dat ons werk? En zoals bij elke verandering kunnen we dan op enthousiasme rekenen, maar ook op scepsis, en soms zelfs op een beetje weerstand. Het is goed om te beseffen dat als de vraag gesteld is, het veranderproces eigenlijk al is ingezet. Dit is het moment waarop een eerste reactie in de organisatie al waarneembaar is. Van ‘wat leuk, wanneer beginnen we?’ tot aan ‘moeten we nu alweer veranderen?’. Ik hanteer in dit type trajecten een methode die in de jaren ’80 en ’90 werd ontwikkeld door David Cooperrider, genaamd: Waarderend Onderzoek.
Waar de meeste adviestrajecten vertrekken vanuit een gemis of een probleem, heeft waarderend onderzoek een fundamenteel ander uitgangspunt, namelijk het versterken en verder doen groeien van dat wat goed loopt. Daarbij gaat men er bij waarderend onderzoek van uit dat iedereen iets bij te dragen heeft. Je zou het in plaats van een methode, misschien beter een basishouding kunnen noemen. Hoe dan ook geven de verschillende fasen die in Waarderend Onderzoek worden omschreven houvast in veranderprocessen die vaak dynamisch van aard zijn.

De stappen van Waarderend onderzoek

Het proces begint bij het bepalen van een onderzoeksrichting. In het geval van de bibliotheek waar ik afgelopen jaar gewerkt heb, was dat ‘het meer werken met de gemeenschap’. Daarna volgen 4 fasen die samen een iteratief proces vormen. Kleine stappen worden gezet waarop een evaluatie volgt. Bij elke fase gaat waarderend onderzoek uit van een positieve kern. Zo ontstaat er niet alleen een plan van aanpak, maar vaak ook de energie om daadwerkelijk aan de slag te gaan.

1. Ontdekkingsfase: In deze fase wordt de zoektocht gestart naar verhalen en ervaringen uit het verleden. De focus ligt op ontdekken, delen en waarderen van de beste ervaringen rond het gekozen onderwerp.

2. Droomfase: In de volgende fase wordt gezamenlijk nagedacht over een ideale situatie. Wat zou er gebeuren als we de hele tijd van dit soort sterke momenten in de organisatie zouden zien? Waar willen we meer van?

3. Ontwerpfase: Een fase waarin de gezamenlijke droom concreter wordt gemaakt. Wie gaat wat doen, wat zijn de eerste stappen, wat is er dan nodig? Er wordt gekeken naar wat realistisch gezien zou kunnen gebeuren.

4. Uitvoeringsfase: In de laatste fase worden de plannen in de praktijk gebracht. Het is de fase waarin de eerdere inzichten en plannen daadwerkelijk worden uitgevoerd.

Woorden creëren werelden

Het doorlopen van deze fasen is bijzonder effectief, omdat waarderend onderzoek het belang erkent van het vertellen van positieve verhalen en concrete ervaringen uit het verleden. Dit biedt de kans om verder te bouwen op persoonlijke kwaliteiten en succesfactoren die in deze verhalen naar voren komen.

Daarnaast ontwikkelt een team door het vertellen van verhalen ook een gezamenlijke taal waarmee over veranderingen wordt gesproken. Het belang hiervan kan niet overschat worden. De wijze waarop binnen een organisatie wordt gesproken over verandering heeft veel invloed op de manier waarop die veranderingen uiteindelijk plaats zullen vinden. De woorden die we kiezen zijn belangrijk, kijk dus uit met het gebruik van vakjargon of beleidstaal. David Cooperrider vat dit treffend samen met de uitspraak: ‘Words create worlds’ – woorden creëren werelden. Als we een nieuwe wereld willen creëren dan doen de woorden die we gebruiken ertoe. Maar dat hoeven we bibliotheken natuurlijk niet uit te leggen.