Marlies Elderenbosch: ‘Bibliotheken hebben alles in huis om succesvol met gecijferdheid aan de slag te gaan’

Wat was de rol van Hogeschool Utrecht tijdens het project?

‘Als projectleider en onderzoeker heb ik het afgelopen jaar, samen met mijn collega’s van Hogeschool Utrecht (HU) Kees Hoogland en Marieke Bor-de-Vries, de bibliotheken en Probiblio in de breedte ondersteund. Van het delen van expertise, het organiseren van de maandelijkse bijeenkomsten en het aansturen van het project tot het ontwikkelen van een site met de Inspiratiebox Rekenen-Gecijferdheid.’

‘De ambitie van het project was om gecijferdheid als thema landelijk op de kaart te zetten. Daarbinnen had elke partner een eigen deelproject. Het was de taak van de HU om te zorgen dat het experiment zich ontwikkelde zoals we het hadden ingestoken. Gedeeld eigenaarschap vonden we daarbij belangrijk en ook het bewaken van de vrijheid die het experiment met zich meebrengt. Elke opbrengst is immers een opbrengst waar je wel of niet wat mee kunt.’

Foto boven: het projectteam van ‘Gecijferdheid Telt Mee!’. Van links naar rechts: Agnes Bos, Ilse van der Bilt, Marlies Elderenbosch, Bart van Aanholt, Marieke Bor-de-Vries, Ellie van der Meer, Josja Pieterse en Janine Jongen. Missend op de foto: Esther de Wit, Kees Hoogland, Corine van Gelder, Sandra van Maurik en Heleen Meinster.

Waarom zijn gecijferdheid en de bibliotheken volgens jou een logische combinatie?

‘Het was een logische stap om dit project samen met bibliotheken te doen. Ik hoef het jullie niet te vertellen, maar de bibliotheek heeft een steeds belangrijkere maatschappelijk-educatieve functie. Het is niet langer de plek waar je enkel en alleen boeken leent, maar ook steeds meer een open leercentrum. Een centrale plek waar mensen vragen kunnen stellen, zich kunnen ontwikkelen en ondersteuning kunnen krijgen bij uiteenlopende zaken. Het is een plek waar je je zelfredzaamheid verstevigt. Onlosmakelijk kom je dan ook bij onderwerpen die met gecijferdheid te maken hebben. De bibliotheek heeft de mogelijkheid in huis om hierin stappen te zetten en ondersteuning te bieden, maar dan kan nog verder worden ontwikkeld. Dat is in dit experiment uitgeprobeerd en onderzocht.’

Weten welke experimenten de bibliotheken uitvoerden? Lees onderstaande interviews:

• ‘Kijk bij gecijferdheid naar de dagelijkse context’. Interview met Taalhuiscoördinator Ilse van der Bilt en Manager Vakteam Volwassenen Esther de Wit van Bibliotheek Oostland.
• ‘Gecijferdheid is deel van de basisvaardigheden, daarom doen wij mee’. Interview met senior-adviseur Taaleducatie Janine Jongen en adviseur Taalhuis Corien van Gelder van DOK Delft.
• ‘Gecijferdheid is overal, in alle dagelijkse dingen’. Interview met Bart van Aanholt, coördinator Basisvaardigheden bij Bibliotheek AanZet.

De HU is nu bezig met het in kaart brengen van de resultaten van het project. Wat zijn de voorlopige inzichten?

1. Gecijferdheid is onderdeel van basisvaardigheden

‘Basisvaardigheden hebben altijd al uit verschillende vaardigheden bestaan, alleen in Nederland is er vooral een focus op taal en hier en daar wat aandacht voor digitale vaardigheden. Daar wilden en willen we verandering in brengen. Dit experiment heeft er bij de deelnemende bibliotheken voor gezorgd dat ze in hun aanbod basisvaardigheden niet meer zonder gecijferdheid kunnen, dat wordt nu ook echt gevoeld.’

‘Informatie en communicatie is tegenwoordig steeds vaker verpakt in grafieken, dashboards en tabellen, en dat zal alleen maar toenemen in de toekomst. Geletterdheid, gecijferdheid en digitale vaardigheden staan in nauwe verbinding met elkaar. In alles waar mensen mee te maken hebben in het leven, gaat het over het kunnen interpreteren en kritisch kunnen analyseren van die informatie. Gecijferdheid is geen losstaand onderdeel.’

2. Bewustwording begint bij jezelf

‘De focus van het project was bewustwording en het bereiken van de doelgroep volwassenen die moeite hebben met gecijferdheid. Wat we merkten is dat bewustwording veel tijd nodig heeft en dat dit echt bij onszelf als projectgroep begon. Pas daarna kun je anderen meenemen en er uitvoering aan geven. Dat kost tijd, aandacht en scholing.’

‘Als projectgroep hebben we ook veel gesprekken gevoerd over het thema gecijferdheid binnen de context van de bibliotheek. Zorg dus dat jij en interne collega’s eerst zelf goed in het thema zitten en kijk daarbij naar wat er al is aan aanbod. Houd daarbij in je achterhoofd dat het geen extra thema binnen je werk is, maar iets dat al onder basisvaardigheden valt. Het past dus logisch bij waar je al mee bezig bent en versterkt je aanbod zelfs; je verbetert de kwaliteit van dat wat er al gebeurt.’

3. Sluit aan bij de context en richt je niet op ‘leren rekenen’

‘Mensen komen niet af op ‘kom hier leren rekenen’. Dat komt omdat dan de context ontbreekt en het vervelend klinkt; rekenangst is bij veel mensen diepgeworteld. Wees je hiervan bewust. Mensen kunnen dichtklappen als er betekenisloos gerekend moet worden. Vermijd dat soort situaties, maar benadruk de toepassing in een relevante context.’ Een goed voorbeeld is de cursus ‘Slimmer omgaan met geld’ voor NT1’ers van Bibliotheek De Plataan.’

‘Tijdens het project hebben we veel aandacht gehad voor de levensdomeinen waarin mensen zich bevinden, in relatie tot gecijferdheid. Als je kijkt naar die domeinen, kun je betekenisvol aanbod creëren. Denk in plaats van een rekencursus, aan programmering rondom budgetteren, plannen, gezondheid, alles in een werksetting of koken. En wat dacht je van het aanbieden van een naaicursus? Ook in bezig zijn met patronen uittekenen, maten opmeten; het is allemaal gecijferdheid. Je biedt het dan aan in de situatie die voor iemand leuk en praktisch is en maakt leren daarmee aantrekkelijk. Leren wordt weer leuk(er). Tijdens dit project zijn we de meerwaarde van leren binnen relevante situaties nog meer gaan inzien.’

‘Houd daarbij in je achterhoofd dat leren niet alleen om de content, hogere-orde-vaardigheden of context gaat, maar ook om de emotionele aspecten. Bijvoorbeeld zelfvertrouwen, zelfbeeld of motivatie. Dit vraagt om een coachende benadering en goed doorvragen om de hulpvraag naar boven te krijgen. Neem de tijd om erachter te komen wat het is dat iemand moeite heeft met bepaalde gecijferde situaties en werk in kleine stappen. Als iemand last heeft van rekenangst, dan is dat niet met vier bijeenkomsten weg. Dat gaat geleidelijk.’ 

Lees ook wat Kees Hoogland je leert over ‘rekenaanbod en rekenangst’.

4. Nieuwe kansen voor samenwerkingen

‘Met de ‘gecijferdheidsbril’ op zie je samenwerking met partners in een ander licht, of zie je opeens nieuwe, kansrijke partners. Het is dan een lokale afweging welke rol je hier als bibliotheek in pakt. We hebben gezien dat de bibliotheek aanjager, expert en spil kan zijn in de samenwerking met partners rondom het thema gecijferdheid. Verdiep je in je partner en waarmee deze bezig is en haak daarbij aan. Dit experiment heeft aangetoond dat als bibliotheken gecijferdheid omarmen, zij alles in huis hebben om succesvol met dit thema aan de slag te gaan.’

We hebben er bewust voor gekozen om met verschillende partners dit project aan te gaan. Wat heeft die samenwerking opgeleverd?

‘We waren ervan overtuigd dat verschillende partners elkaar versterken en we zo de kwaliteit van het experiment konden vergroten. En dat is ook gebleken. We hebben theoretische en praktische kennis en ervaringen bij elkaar gebracht. Daardoor hebben we dit experiment echt naar een hoger plan weten te tillen.’

‘Onderzoek moet de praktijk ten goede komen. Daarom is het belangrijk om te horen en zien welke kansen en uitdagingen er in het veld liggen, in dit geval bij de bibliotheken. Stel: een bezoeker meldt zich met een gecijferdheidsvraag. Hoe pak je als bibliotheekmedewerker die intake en dat gesprek aan? Wat werkt wel in de werving en wat niet? Hoe geef je een training vorm? HU haalde inzichten op bij de bibliotheken en bij Probiblio, maar nam ook expertise over rekenen en gecijferdheid mee tijdens de gesprekken.’

‘Daarnaast nam elke partner een eigen netwerk mee en was ons bereik veel groter dan wanneer elke partner dit alleen had gedaan. Een organisatie als Probiblio beschikt over een groot netwerk, daarmee heb je slagkracht.’

En hoe nu verder?

Hoewel in juli 2022 het experiment officieel is afgerond, staat het thema gecijferdheid landelijk volop in de belangstelling. Zowel Probiblio, de deelnemende bibliotheken als de HU laten het thema evenals elkaar dan ook zeker niet los. Het afgelopen jaar stond in het teken van bewustwording en agendering. De volgende stap is doorpakken naar een fase waarin besluiten, beleid en praktische handvatten vorm krijgen.

Op landelijk niveau zijn er gesprekken met de KB en POI’s over de verdere uitrol van het thema. Probiblio neemt de Noord- en Zuid-Hollandse bibliotheken in 2023 mee tijdens bijeenkomsten en kennisdeling. Zet 29 maart 2023 alvast in je agenda, want dan zal er weer een landelijke dag gecijferdheid worden georganiseerd!

De HU geeft een vervolg aan de bewustwording van gecijferdheid als basisvaardigheid. Met onder andere CINOP en Universiteit Utrecht. Naast bewustwording, wordt er verder onderzoek naar gecijferdheid als basisvaardigheid gedaan, en worden materialen voor aanbod en deskundigheidsbevordering ontwikkeld. De opbrengsten van deze activiteiten worden gedeeld via de website gecijferdheidteltmee.nl. Houd hiervoor ook onze Maatschappelijke Bibliotheek Special in de gaten. 

Meer informatie

Wil je weten wat je als bibliotheek nu al precies kunt doen met het thema gecijferdheid richting je bezoekers en partners? Bekijk de factsheet ‘Gecijferdheid in beeld: over rekenen cijfers en financiën’. Met informatie, inspiratie en handvatten op het gebied van programmering en collectie.

Lees en verspreid het boekje ‘Het belang van rekenen en gecijferdheid in een leven lang ontwikkelen’.

Bekijk ook onderstaande filmpjes waarin Kees Hoogland, lector van het lectoraat Wiskundig en analytisch vermogen van professionals aan HU, je meeneemt in het thema gecijferdheid:

• Hoe worden mensen gecijferd
• Het belang van gecijferdheid in een digitale wereld
• Gecijferdheid telt mee